Według kanonistyki polskiej błąd jest fałszywym sądem o rzeczy, czyli inaczej mniemaniem sprzecznym z rzeczywistością. A w związku z tym, nieważne jest małżeństwo, jeśli przy wyrażaniu zgody małżeńskiej wystąpił błąd, co do osoby poślubianej.
Błąd co do osoby "unieważnia" małżeństwo tylko wtedy, gdy jest uprzedni i trwa w chwili zawierania małżeństwa lub gdy jest aktualny w chwili zawierania związku małżeńskiego. Za przykład może posłużyć nam małżeństwo Jakuba z Leą, zamiast z jej siostrą Rachelą, którą w rzeczywistości chciał poślubić.
Błąd co do przymiotu osoby "unieważnia" małżeństwo, jeśli przymiot ten był zamierzony, wymagany bezpośrednio czyli wprost (a nie w sposób domniemany czy pośredni) oraz zasadniczo, czyli z wykluczeniem innych możliwości. Przykładem może tutaj być błąd, co do wykształcenia osoby - ktoś podaje, że ma dyplom ukończenia wyższej uczelni a tak naprawdę go nie ma, gdyż skończył tylko szkołę podstawową.
Nieważność małżeństwa zależy tu od woli narzeczonego/narzeczonej i musi być brany pod uwagę ważny przymiot, np. wykształcenie.
Kan. 1097 brzmi:
§ 1. Błąd co do osoby powoduje nieważność małżeństwa.
§ 2. Błąd co do przymiotu osoby, chociażby był przyczyną zawarcia małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że przymiot ten był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony.
Tym razem zacznę trochę nietypowo, gdyż zamiast skupić się na wyjaśnieniu kolejnych kanonów z Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa, napiszę o tym kto tak naprawdę udziela "rozwodów kościelnych".
Sądy Kościelne znajdują się na terenie całego kraju w poszczególnych diecezjach i w każdym zakątku świata, ale kto dał im prawo do wyrokowania czy dane małżeństwo jest ważne, czy też nie?
Otóż takie prawo zostało im dane przez Papieża, który jest głową Kościoła Katolickiego i który swoją władzę sprawuje za pośrednictwem Kurii Rzymskiej i sądów kościelnych rozsianych po całym świecie. Papież jako głowa Kościoła Katolickiego posiada najwyższą władzę prawodawczą w zakresie prawa kanonicznego, a także przysługuje mu władza sądownicza. Dlatego sądy kościelne poprzez władzę nadaną przez Papieża wyrokują w sprawach małżeńskich na terenie całego świata bez konieczności prowadzenia sprawy w Rzymie.
Nie wiem czy wiecie, ale na przykład Papież Benedykt XIV dnia 3 listopada 1741 r. ustanowił urząd Obrońcy Węzła Małżeńskiego, który bierze udział w procesach małżeńskich
Można znać naturę małżeństwa, można wiedzieć czym ono jest oraz jakie obowiązki i prawa ono ze sobą niesie, ale mimo to umowa małżeńska będzie nieważna jeśli jedno z małżonków jest niezdolne do podjęcia i wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Chodzi tutaj o sytuacje, w których mimo najszczerszych chęci jedno z małżonków wskutek zaburzeń natury psychicznej nie jest w stanie podjąć ani wypełnić istotnych obowiązków małżeńskich. Czyli inaczej mówiąc, nikt nie może zobowiązać się do tego, czego nie jest w stanie wykonać, co pokrótce znaczy tyle, że chodzi tutaj o zaburzenia osobowości uniemożliwiające nawiązanie relacji międzyosobowej między małżonkami. Są nimi m.in.: nimfomania, homoseksualizm, alkoholizm chroniczny, syndrom borderline, nerwica, schizofrenia czy psychoza maniakalno-depresyjna.
Jak widać kanon ten obejmuje szeroki zakres zaburzeń osobowości, co wiąże się z tym, że nie można konkretnie wymienić wszystkich anomalii uniemożliwiających nawiązanie relacji międzyosobowej, które mają wpływ na ważność umowy małżeńskiej. Sprecyzowanie i zakwalifikowanie wszystkich zaburzeń osobowości jest praktycznie niemożliwe, ale przy pomocy psychologów i psychiatrów jest to do zrobienia.
Kanon 1095 § 3 brzmi:
§ 3. Z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.